Heyelan Nedir?
Heyelan; toprağın, taşların ve kaya kütlelerinin yerçekimi etkisiyle eğimli bir yamaç boyunca aşağı doğru kayması olayıdır. Genellikle yoğun yağış, kar erimeleri, depremler veya insan müdahaleleriyle (yol açma, ağaç kesimi vb.) tetiklenir. Türkiye gibi dağlık ve yağışlı ülkelerde sıkça rastlanan bir doğal afettir.
Heyelan Türleri
Kayma Heyelanı (Slip)
En yaygın türdür.
Kaya, toprak veya moloz kütlesi belirli bir yüzey boyunca aşağı doğru kayar.
Özellikle yağışlı ve eğimli arazilerde görülür.
Düşme Heyelanı (Rockfall)
Yamaçlardan taş, kaya parçaları ya da blokların serbest düşme şeklinde aşağı inmesidir.
Genellikle dik yamaçlarda ve deprem sonrası yaşanır.
Devrilme (Toppling)
Kaya bloklarının ağırlık merkezinin değişmesiyle öne doğru devrilmesi şeklinde olur.
Çatlaklı ve dik kaya yüzeylerinde görülür.
Yuvarlanma (Rolling)
Kaya ve taş parçalarının yamaç boyunca yuvarlanarak aşağı inmesidir.
Genellikle dağlık ve taşlı bölgelerde rastlanır.
Heyelanların Sebepleri:
- Yoğun Yağışlar: Özellikle Karadeniz Bölgesi’nde sık görülen aşırı yağışlar, toprakların doygun hale gelmesine ve kaymalarına yol açar.
- İnşaat Faaliyetleri: Şehirleşmenin hızla arttığı bölgelerde, dik yamaçlara yapılan binalar ve yol yapımları, heyelan riskini artırır.
- Ormancılık: Ağaçların kesilmesi, köklerin toprağı tutma işlevini ortadan kaldırarak heyelanların oluşmasına neden olabilir.
- Depremler: Zemin hareketleri, dağlık alanlarda toprak kaymalarını tetikleyebilir.
İç Anadolu Bölgesi İç Anadolu, özellikle bazı yüksek bölgelerde heyelanların görüldüğü bir alandır. Karasal iklimin etkili olduğu bu bölge, yaz aylarında kuraklık ve kış aylarında kar yağışları nedeniyle toprağın değişken yapısı heyelanlara neden olabilir.
Ankara’nın bazı ilçeleri: İç Anadolu Bölgesi’nde yer alan Ankara, dik yamaçlara sahip ilçelerinde heyelan riski taşır.
Akdeniz Bölgesi Akdeniz Bölgesi’nde de dağlık alanlar ve yoğun tarım faaliyetleri heyelanlara yol açabilir.
Antalya: Antalya’nın bazı bölgelerinde, özellikle dağlık alanlarda heyelanlar görülebilir. Burada toprağın gevşek yapısı ve yerleşim alanlarının artışı, bu durumu tetiklemektedir.
Doğu Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi, genellikle yüksek dağlar ve dik yamaçlarla çevrilidir. Bu nedenle bu bölgede heyelanlar sıkça görülür.
Erzurum ve Bingöl: Bu iller, yüksek dağlar ve eğimli araziler nedeniyle heyelan riski taşır. Bölgedeki zemin yapısı da heyelanlara zemin hazırlamaktadır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin bazı yerleri, özellikle dağlık alanlarda heyelanlara eğilimlidir. Ancak burada görülen heyelanlar genellikle daha azdır.
Şanlıurfa: Şanlıurfa’nın kırsal bölgelerinde, yerleşim alanlarının olduğu bazı dağlık alanlarda heyelanlar meydana gelebilir.
Karadeniz Bölgesi Karadeniz Bölgesi, Türkiye’nin en yüksek heyelan riski taşıyan bölgesidir. Burada heyelanlar özellikle yoğun yağışlar ve dik yamaçlar nedeniyle sıkça yaşanır. Bölgedeki birçok il, bu tür doğal afetlerle sıkça karşı karşıyadır.
Rize ve Trabzon: Bu iller, Karadeniz’in en çok heyelan riski taşıyan bölgeleri arasında yer alır. Yağmurun bol olduğu dönemde, dik yamaçlardan toprak kaymaları sıklıkla görülür.
Giresun, Ordu, Samsun: Karadeniz’in diğer illerinde de heyelanlar yaygındır. Bu illerde, özellikle kıyıdan uzak iç bölgelerde heyelanlar görülür.
Marmara Bölgesi Marmara Bölgesi’nde, özellikle İstanbul ve çevresinde, heyelanlar çeşitli doğal ve yapısal etmenlerden kaynaklanabilir.
İstanbul: Şehirdeki bazı bölgeler, heyelan riski taşıyan alanlardadır. Özellikle ormanlık alanlar ve dik yamaçların bulunduğu ilçeler, yağışlar sonrası toprak kaymalarına eğilimlidir. Ayrıca İstanbul’un hızla büyümesi, doğal yapıyı bozarak heyelan riskini artırmıştır.
Bursa ve Yalova: Marmara Denizi’ne yakın bölgelerde, yerleşim alanlarının yayılmaya başlamasıyla birlikte heyelan riski artmıştır.
Heyelan Anında Ne Yapmalıyız?
Bulunduğun yerde kalma; mümkünse yamaçtan uzaklaş ve güvenli düz alana git.
Heyelan yönünü takip et ve kaçabileceğin en uygun yönü seç.
Evin içindeysen, pencerelerden uzak dur, sağlam bir eşya yanına ya da altına sığın.
Araçtayken heyelan olduysa, hemen aracı terk et ve yukarı doğru uzaklaş.
Bağırma — düdük veya el sallayarak yardım iste.
Çamur akıntısı varsa suyun yukarısına çıkmaya çalış.
Heyelan Sonrası Ne Yapmalıyız?
Öncelikle kendini ve yakınındakileri kontrol et.
Yaralı varsa ilk yardım uygula, sağlık ekiplerine haber ver.
Elektrik, su ve gaz vanalarını kapat (evdeysen).
Heyelanla gelen toprak ve taşların ikinci bir kaymaya yol açabileceğini unutma.
Yetkililerin uyarısı olmadan heyelan bölgesine yaklaşma.
Yardım ekipleri gelene kadar çevredeki insanlara destek ol.